V.1. Wstęp

V.2. Wpływ obywateli na powoływanie obszarów sieci Natura 2000

 

V.1. Wstęp

Wcześniejsze informacje tego e-szkolenia oraz informacje zawarte w e-szkoleniu 1 i e-szkoleniu 2 pokazały, jak ważne jest prawidłowe wyznaczenie obszarów sieci Natura 2000 i objęcie ochroną zagrożonych i wymierających gatunków i siedlisk, a także jak ważne jest wprowadzenie zrównoważonego rozwoju na tych obszarach oraz jak pomocne mogą być środki finansowe z Unii Europejskiej kierowane do społeczności lokalnych. Przypomnieć też trzeba, że za wyznaczenie obszarów Natura 2000 i za zaplanowanie na nich skutecznej ochrony odpowiada polski rząd. Zachowanie przyrodniczych walorów obszarów sieci Natura 2000 zależy jednak w znacznym stopniu od tego, co będzie się działo na tych obszarach i jakie decyzje będą w odniesieniu do nich podejmowane.

Jest rzeczą naturalną, że w państwie demokratycznym istnieją różne grupy interesu. Ścierają się one w parlamencie i rządzie, we władzach lokalnych. Są też lobbyści, którzy działają na rzecz różnych zainteresowanych stron. Istnieje więc możliwość poparcia społecznego pewnych kierunków działań, i to na różnych polach. Proces wyznaczania obszarów Natura 2000 i planowania ich ochrony nie jest wyjątkiem – w tych sprawach również ścierają się różne interesy i znaczącą rolę próbują odgrywać różne lobby. Poniżej znajduje się wykaz działań, które każdy z nas może podjąć, zgodnie z literą prawa, w celu wsparcia ochrony walorów przyrodniczych obszarów sieci Natura 2000.

Przedstawiciele społeczeństwa (organizacje pozarządowe i pojedynczy obywatele) mogą podejmować działania w kilku dziedzinach związanych z wyznaczaniem i ochroną obszarów Natura 2000. Oto przykłady takich działań:

• udział w wyznaczaniu i powoływaniu obszarów Natura 2000;
• współpraca na etapie przygotowywania i zatwierdzania planów ochrony i planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000 (omówione w e-szkoleniu E-6 i E-7);
• udział w realizacji działań ochronnych i przyjazne środowisku gospodarowanie na obszarach Natura 2000 (omówione w e-szkoleniu E-6, E-7, E-8 i E-9);
• pełnienie funkcji strażniczych na obszarach Natura 2000 (w tym występowanie na drogę prawną w sprawach związanych z powoływaniem i ochroną tych obszarów). (omówione w e-szkoleniu E-6)

do góry

V.2. Wpływ obywateli na powoływanie obszarów sieci Natura 2000

Przed wysłaniem do Komisji Europejskiej propozycji sieci obszarów Natura 2000 Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska konsultuje propozycję:

• z radami gmin, na których terenie są planowane obszary sieci. Rady mają 30 dni na zaopiniowanie tych propozycji, obywatele mogą więc kierować swoje uwagi dotyczące projektowanych obszarów do radnych gminnych, by ci przekazali je na forum rady gminy
• ze wszystkimi obywatelami, podczas konsultacji społecznych przed wysłaniem propozycji listy obszarów do Komisji Europejskiej, albo przed przyjęciem rozporządzenia o ich zatwierdzeniu.
  Uwaga! Udział w konsultacjach można wziąć jedynie w wyznaczonym do tego czasie. Projekty list obszarów Natura 2000 do konsultacji są zamieszczane na stronie Ministerstwa Środowiska pod adresem: http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/aktualnosci.php, a projekty rozporządzeń na stronie: http://www.mos.gov.pl/kategoria/2225_projekty_aktow_prawnych/

Niedawno np. (do 15.02.2011) odbywał się proces konsultacji społecznych projektu nowego OSO Dolina Przysowy i Słudwi PLB100003.

Obywatele i organizacje społeczne mogą mieć większy wpływ na tworzenie listy obszarów Natura 2000 niż tylko jej opiniowanie: mają prawo do udziału w kontrolowaniu procesu tworzenia list i ocenianiu, czy proponowane oficjalne listy rządowe są wystarczające.

Społeczna kontrola procesu wyznaczania obszarów sieci Natura 2000 może wybiegać ponad organy krajowe i docierać bezpośrednio do instytucji europejskich. Jeśli obywatel (lub organizacja pozarządowa) uzna, że proponowany zakres sieci Natura 2000 w Polsce nie spełnia wymagań UE stawianych państwu członkowskiemu odnośnie ochrony gatunków i siedlisk (np. że lista proponowanych obszarów jest niekompletna), może zwrócić uwagę Ministerstwa Środowiska na ten fakt, a gdy lista nie zostanie uzupełniona – poinformować o tym Komisję Europejską. W celu uzupełnienia propozycji rządowej o dodatkowe obszary, które powinny się znaleźć w sieci (lub zaproponować poszerzenie zasięgu wcześniej proponowanych), opisuje się je na standardowych formularzach danych (SDF). Przykładowy pełny SDF można zobaczyć wybierając jakikolwiek obszar na portalu Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/pl/proste.php) .

Wypełnienie takiego formularza wymaga fachowej wiedzy przyrodniczej, jest to więc raczej zadanie dla ekspertów i pozarządowych organizacji ekologicznych specjalizujących się w ochronie przyrody. Z takiej drogi skorzystały polskie pozarządowe organizacje ekologiczne i przy pomocy swoich ekspertów już czterokrotnie (2004, 2006, 2008, 2010) opracowały propozycje dodatkowych list obszarów sieci Natura 2000, poszerzających propozycje rządowe zarówno o obszary „siedliskowe”, jak i o obszary „ptasie” – te propozycje noszą nazwę shadow lists (więcej w e-szkoleniu 2).

Udział społeczny jest – w ograniczonym zakresie – możliwy również na etapie zatwierdzania obszarów „siedliskowych” sieci Natura 2000. Propozycje państw dotyczące zakresu sieci Natura 2000 w odniesieniu do obszarów „siedliskowych” w obrębie danego regionu biogeograficznego są analizowane podczas tzw. seminariów biogeograficznych. Oprócz przedstawicieli rządów państw należących do danego regionu biogeograficznego oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej i jej ekspertów, uczestniczą w nich również zaproszeni z tych państw eksperci, którzy mogą być także przedstawicielami organizacji społecznych. Przedstawiciele polskich pozarządowych organizacji ekologicznych brali już kilkakrotnie udział w seminariach dotyczących nowych państwach członkowskich. Wpływ ekspertów na kształt sieci może być znaczący, jeśli dysponują oni odpowiednimi argumentami i potrafią dobrze uzasadnić potrzebę poszerzenia proponowanej przez rząd listy obszarów.

Każdy obywatel ma też prawo zaopiniować kształt sieci w czasie konsultacji społecznych (w wyznaczonym terminie) przed wydaniem rozporządzenia zawierającego listę obszarów zaakceptowanych przez rząd i Komisję Europejską. W przypadku obszarów „ptasich” pierwsze rozporządzenie zostało wydane w lipcu 2004 r. i było kilkakrotnie zmieniane – aktualnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r. Nr 25, poz. 133). Każdorazowo sporządzenie listy poprzedzały konsultacje społeczne organizowane przez Ministerstwo Środowiska.

Proces wyznaczania obszarów „siedliskowych” jeszcze się całkowicie nie zakończył w Polsce, choć jest już bardzo zaawansowany. Komisja Europejska na początku 2011 r. (10 stycznia) zatwierdziła dużą liczbę zgłoszonych przez Polskę obszarów, jednak nie wszystkie ustalenia ostatniego seminarium biogeograficznego zostały już wypełnione i pewną liczbę obszarów trzeba będzie jeszcze wyznaczyć. Pełne wyznaczenie obszarów „siedliskowych” pozwoli wydać stosowne rozporządzenie w tej sprawie (także konsultowane społecznie).

Obywatele i organizacje pozarządowe mogą lobbować na rzecz nowelizacji rozporządzenia wyznaczającego obszary „ptasie” i dodania do niego kolejnych ostoi, jeśli zostaną zidentyfikowane takie, które spełniają kryteria kwalifikujące je do sieci Natura 2000. Organizacje pozarządowe w Polsce odniosły już duży sukces, ponieważ zgłoszone na shadow list w 2004 r. obszary zostały wyznaczone przez Ministra Środowiska jako obszary „ptasie”. Nowy inwentarz ostoi ptaków z 2010 r. mający rangę shadow list 2010 wskazuje jednak na potrzebę powołania jeszcze kolejnej grupy obszarów „ptasich”. Znaczna część zgłoszonych przez organizacje pozarządowe w ramach shadow lists w latach 2004, 2006 i 2008 obszarów „siedliskowych” została także oficjalnie uznana przez polskie władze, przekazana Komisji Europejskiej i przez nią zatwierdzona. Obszary zgłoszone w ramach shadow list 2010 nie zostały jednak jeszcze oficjalnie uznane.

Nową formą udziału społeczeństwa w kształtowaniu prawa jest instytucja wysłuchania publicznego. Może ona zostać wykorzystana także w związku z tworzeniem sieci obszarów Natura 2000, choć jej zastosowanie w tym zakresie nie będzie zapewne duże.

Podstawę przeprowadzenia wysłuchania publicznego stanowi ustawa o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa^[1]. Określa ona zasady jawności działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, zasady wykonywania zawodowej działalności lobbingowej, formy kontroli zawodowej działalności lobbingowej oraz zasady prowadzenia rejestru podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową.

Instytucja wysłuchania publicznego polega na dopuszczeniu do wyrażenia swojego głosu każdemu zainteresowanemu danym projektem prawnym, co odbywa się w ramach sformalizowanej procedury mającej na celu ograniczenie zjawisk korupcjogennych. Celem wysłuchania jest dostarczenie prawodawcy argumentów i opinii różnych podmiotów (osób indywidualnych, reprezentantów określonych interesów – tzw. lobbystów okazyjnych – i podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową) oraz wyważenie sprzecznych interesów stron^[2].

Warunkiem wzięcia udziału w wysłuchaniu publicznym jest zgłoszenie chęci uczestniczenia w nim z chwilą udostępnienia projektu w BIP (jeśli dotyczy to projektów ustaw i rozporządzeń rządowych) lub po ogłoszeniu projektu w formie druku sejmowego (jeśli dotyczy to projektów sejmowych). W tym drugim przypadku zgłoszenia należy dokonać nie później niż 10 dni przed terminem wysłuchania.

Wzór wniosku zgłoszenia jest dostępny na stronie internetowej Sejmu RP: http://www.sejm.gov.pl/lobbing/lobbing1.html.

Należy liczyć się z tym, że dane osoby czy organizacji dokonującej zgłoszenia zostaną umieszczone w publicznie dostępnej bazie podmiotów lobbujących w sprawie danego projektu (w przypadku osób fizycznych są to dane osobowe bez miejsca zamieszkania oraz treść wniosku ze wskazaniem interesu, który przesądza o zainteresowaniu sprawą). Dokonanie nawet znacznej liczby zgłoszeń – świadczące o tym, że projekt cieszy się dużym zainteresowaniem opinii publicznej – nie oznacza, że wysłuchanie zostanie przeprowadzone. By się ono odbyło, konieczne jest złożenie pisemnego wniosku w tej sprawie przez posła. Oznacza to, że starania lobbystów mają większe szansę powodzenia, jeśli wejdą oni w kontakt z posłem, który zainteresuje się sprawą. Daje to oczywiście większe szanse lobbystom zawodowym, bazującym na stałych kontaktach z parlamentarzystami, mniejsze osobom indywidualnym czy organizacjom pozarządowym (można jednak wykorzystać to, że każdy z posłów prowadzi w swoim okręgu wyborczym biuro poselskie, do którego można osobiście lub listowie przekazać opis sprawy, prosząc o wsparcie inicjatywy wysłuchania publicznego). Kolejnym utrudnieniem jest wymagana akceptacja wniosku posła przez odpowiednią komisję sejmową.

Procedura wysłuchania publicznego jest następująca: informacja o przeprowadzeniu wysłuchania publicznego jest upubliczniana w Systemie Informacyjnym Sejmu R.P. (http://www.sejm.gov.pl/lobbing/lobbing1.html) na 14 dni przed terminem wysłuchania – nie ma trybu indywidualnego powiadamiania, więc trzeba na bieżąco śledzić stronę sejmową. Wysłuchanie publiczne dokonuje się na posiedzeniu komisji sejmowej, jednorazowo; obejmuje zgłaszanie postulatów i opinii oraz krytykę projektowanych rozwiązań prawnych przez uczestników wysłuchania, z których każdy ma tyle samo czasu na jednorazowe wystąpienie (zarówno obywatele, jak i eksperci), przy czym duże znaczenie ma to, że nie można zabierać głosu więcej niż raz i że wobec tego bardzo ważna jest kolejność zabierania głosu – więcej argumentów zapadnie w pamięć parlamentarzystów na początku posiedzenia niż na jego końcu.

W praktyce instytucja wysłuchania publicznego w przypadku spraw dotyczących ochrony obszarów Natura 2000 i zarządzania nimi będzie wykorzystywana zapewne sporadycznie. Można przypuszczać, że będzie dotyczyć głównie projektów rządowych, i to wówczas, gdy uda się uzyskać wsparcie parlamentarzysty, który złoży stosowny wniosek, lub spraw szczególnie kontrowersyjnych, kiedy środowiska lobbystów zawodowych, np. inwestorów, uruchomią tę procedurę. W związku z tym warto na bieżąco śledzić stronę sejmową, aby z zachowaniem terminów i procedur móc uczestniczyć w wysłuchaniu publicznym. O rzadkim stosowaniu tej procedury, głównie ze względu na utrudnienia formalne, świadczy także fakt, że w 2008 i w 2009 r. przeprowadzono zaledwie po 3 wysłuchania, publiczne rocznie. Żadne z nich nie dotyczyło problematyki ochrony przyrody i środowiska^[3].

W 2010 r. odbyły się 2 wysłuchania publiczne, w tym jedno dotyczące projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (druk nr 2547) (9 lutego 2010 r.), w wysłuchaniu głos zabrał przedstawiciel „Koalicji Polska Wolna od GMO” i „Międzynarodowej Koalicji dla Ochrony Polskiej Wsi” zawodowo wykonujący działalność lobbingową[4]. Na 2011 r. jest planowane wysłuchanie publiczne dotyczące obywatelskiego projektu zmiany ustawy o ochronie przyrody dotyczący zmiany uprawnień rady gminy w procesie ustanawiania parku narodowego (opinia zamiast uzgodnienia), warto więc śledzić informacje na stronie internetowej Sejmu by mieć możliwość wzięcia w niej udziału.

do góry

poprzedni rozdział | powrót do spisu treści